بررسی رویکردهای جامعه شناسی اسلامی در فضای جمهوری اسلامی ایران

نقد علوم انسانی مدرن و ضرورت تولید علوم انسانی و اجتماعی اسلامی از موضوعاتی است که با پیروزی انقلاب اسلامی به صورت جدی در ایران مطرح شد و در این اواخر اهمیت پرداختن به این موضوع بیش تر احساس شده است. تاکنون در حوزه های مختلف علوم انسانی اسلامی و به ویژه علوم اجتماعی اسلامی مباحثی هر چند اندک مطرح شده که نیازمند بررسی و ارزیابی است. بر این اساس، این تحقیق درصدد بررسی رویکردهای علم اجتماعی اسلامی یا جامعه شناسی اسلامی در فضای علمی جمهوری اسلامی ایران با تأکید بر سه رویکرد است. برای محقق شدن این هدف، دو پرسش اصلی که نسبت وثیقی نیز نسبت به هم دارند، مطرح گردید. اول، موضع این رویکردها نسبت به علم و جامعه شناسی مدرن؛ دوم، معیارهای تحقق علم دینی و جامعه شناسی اسلامی. ادبیات مربوط به موضوع در چند حوزه ی رابطه ی علم با متافیزیک و ارزش، رابطه ی علم و دین، علم دینی و جامعه شناسی دینی مرور شد تا در چارچوب مفهومی به عناصر پارادایمی و معیارهای تحقق علم اجتماعی اسلامی رسیده و از این رهگذر پرسش های تحقیق دقیق تر گردد. روش این تحقیق اسنادی است، به این معنا که اسناد موجود(کتاب، مقاله، سخنرانی، مصاحبه و مطالب مستند در فضای مجازی) این سه رویکرد مورد بررسی قرار گرفت. بر اساس یافته های تحقیق، حسین بستان با رویکرد معرفتی تلاش دارد جامعه شناسی اسلامی را به عنوان یک پارادایم رقیب در کنار سه پارادایم اثبات گرا، تفسیری و انتقادی مطرح کند که ویژگی اصلی آن، بهره گیری از روش استنباطی یا اجتهادی است . حسین کچویان رویکرد خود را از منظر تاریخی ـ اجتماعی ارائه می دهد و ماهیت انقلاب اسلامی را تعیین-کننده ی ماهیت علم اجتماعی تولیدی می داند. رویکرد سوم که از آنِ حمید پارسانیا است از منظر معرفتی ـ فرهنگی، عوامل وجودی معرفتی و غیرمعرفتی موثر در تولید علم و نظریه ی علمی را مطرح می کند. هم چنین قائل به وجود علم اجتماعی اسلامی بالفعل است که می توان در تاریخ تفکر اجتماعی مسلمین نمونه هایی از آن را مشاهده نمود.